Prof. Dr. Orhan B. Alankuş

İstanbul Okan Üniversitesi

Aslında ilk sürücüsüz araç uzaktan kontrollü olarak 1925 yılında yapıldı. Fakat bu alandaki önemli adımlar Carnegie Mellon Üniversitesi’nden bir grup araştırmacının 1995 yılında direksiyonun otonom kontrol edildiği bir araç ile 5,000 Km’ye yakın bir yol yapmasından sonra atılmaya başlandı. 2002 yılında DARPA (ABD İleri Savunma Projeleri Ajansı) yarışmaları ile hız kazandı. Daha sonra ABD Otomotiv Mühendisleri Derneği, SAE “Otonom Araç” kavramına açıklık getirmek için sıfırdan beşe, 6 otonom araç seviyesi tanımladı. SAE 5 aracın sürücüden tamamen bağımsız olarak önceden belirlenen hedefe kadar tüm yolculuğu yapabilmesini öngörürken SAE 3 seviyesinde sürücü hala yolu takip etmek ve bir sorun veya sistemden uyarı aldığı durumlarda yönetimi ele almak zorunda.

Son yıllarda “Otonom Araçlar” sürekli konuşulan bir konu haline geldi. Google ilk otonom araç çalışmalarını 2009 yılında başlattı. 2016 yılında “Waymo” adlı bir şirket kurarak otonom araç çalışmalarını bu şirket üstünden yürütmeye başladı. 2020 yılında SAE4 seviyesinde bir otonom araç sistemi oluşturabileceğini ilan etti. TESLA üretimi bazı araçlar şimdiden SAE 3 seviyesinde otonom sisteme sahip, 2019 yılında SAE 4 seviyesinde araç üreteceklerini belirttiler. ÜBER otonom araç geliştirme çalışmaları yürütmektedir. Ford 2021 yılında tam otonom bir aracı satışa sunacağını ilan etti. Birçok üretici de benzeri tarihlerde otonom araçlarını piyasaya çıkarmaya hazırlanmakta.

McKinsey Otonom araçlar ile ilgili raporunda 2030 yılında satılan araçların % 15 inin otonom araç olacağını öngörmekte. Fakat artık Avrupa Komisyonunun sıfır ölümlü kaza hedefine ulaşmak için sadece otonom araç değil aynı zamanda haberleşen araçlar gerekiyor. O nedenle Haberleşen Otonom Araçlar’dan ( CAV) bahsediliyor artık. PcW, otomotiv sektörü büyüklüğünün2030 yılında 5 Trilyon Dolardan Yaklaşık 8 Trilyon Dolara çıkacağını tahmin etmekte. Bu artışın önemli bir çoğunluğu akıllı ve yenilikçi hizmetler ve yeni donanım ve yazılım katma değerinden oluşuyor. Karlılık 400 milyar dolardan, 600 milyar dolara çıkıyor ve bu artış önemli ölçüde hizmetler ve yeni teknolojiden kaynaklanıyor. Araç üretimi, satışı ve satış sonrası karlılıkları % 30 oranında azalıyor.

Görüldüğü gibi değer zincirinde önemli bir kayma var. Bu yeni değer zincirinde yerini alamayan ana otomotiv üreticileri ve tedarik sanayi çok zor durumda kalabilir. Fakat bu değişim birden bire mi oldu? Hiç de değil, bu çalışmalar bugünkü anlamı ile 20-30 yıl önce başlatıldı. Teknolojisinin gelişmesine paralel olarak hedefler sürekli olarak daha üst düzeye taşındı. Sadece Avrupa’da çeşitli çerçeve araştırma programları ile 2005 yılından beri yapılan proje sayısı 50’ye yakın. Avrupa Otomotiv Teknoloji Platformu (ERTRAC) 2050 yılının Stratejik Planını hazırladı ve haberleşen ve otonom araçlar için yeni hedefler verdi. Artık bu araçlar tüm ekosistemin, akıllı şehirler ve akıllı yolların bir parçası olacak ve Avrupa’nın güvenli ve hızlı ulaşım, enerji verimli, şehirlerde sıfır emisyon ve güvenilir ulaşım sistemleri hedeflerine katkı sağlayacaktır.

Peki ülkemizde bu alandaki çalışmalar nasıl ilerlemekte? Bu alanda bir üniversitede 2009 yılında ilk kez akıllı, elektrikli ve otonom araçlar alanında bir merkez kuruldu. İstanbul Okan Üniversitesi’nde “Ulaştırma Teknolojileri ve Akıllı Otomotiv Sistemleri Araştırma ve Uygulama Merkezi”(UTAS) Prof. Dr. Nejat Tuncay Başkanlığında ve aynı zamanda İstanbul Okan Üniversitesi yarı zamanlı öğretim üyesi Ohio State Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ümit Özgüner danışmanlığı ile kuruldu. 2010 yılında ülkemizin ilk otonom aracı geliştirildi. Bu araç önündeki engelleri takip ederek yolunu bulabiliyor ve sürücüsüz gidebiliyordu. Daha sonra bu aracın yolunu kendisi belirleyerek otonom giden bir versiyonu da geliştirildi. 2010 yılında yine Türkiye’nin ilk “Haberleşen Araç Sistemleri” ile ilgili TUBITAK destekli bir projede İstanbul Okan Üniversitesi danışman olarak yer aldı. Mayıs 2011 de İstanbul Okan Üniversitesi’nden Prof. Dr Levent Güvenç ve ekibi DARPA’nın haberleşen araç yarışına katıldı ve başarılı bir şekilde yarışı tamamlayarak 11 takım arasında 7. oldu.

İstanbul Okan Üniversitesi 2015 yılında İstanbul Kalkınma Ajansı desteği ile “ Yenilikçi Akıllı ve Haberleşen Araçlar Teknoloji Geliştirme ve Kümelenme Merkezi”ni (e-Hikelink) kurdu. Bu merkezi TESID (Türkiye Elektronik Sanayicileri Derneği), YASAD ( Yazılım Sanayicileri Derneği) ortaklığı ve TAYSAD (Taşıt Araçları Tedarik Sanayicileri Derneği) desteği ile kurdu. Bu merkez vasıtası ile kurulan kümenin 60’a yakın üyesi bulunmaktadır. Bu üyeler arasında Akıllı Araçlar alanında çalışan diğer üniversitelerdeki akademisyenler de vardır. UTAS yapısı altında çalışan bu merkez akıllı ve otonom araçlar ile ilgili ülkemizin en önde gelen mükemmeliyet merkezidir. UTAS, ERTICO ( Avrupa Akıllı Ulaşım Ağı ) ‘nın Türkiye’den tek üniversite üyesidir. Aynı zamanda Türkiye Akıllı Ulaşım Derneğinin kurucu yönetim kurulu üyesidir ve yine Avrupa Yeşil Araçlar Girişimi EGVIA’nın Türkiye’den tek üniversite üyesidir.

İstanbul Okan Üniversitesi akıllı araçlar ile ilgili uluslararası projelere etkin bir şekilde katılmakta, e-Hikelink üyelerinin de mümkün olduğunca bu projelere ortaklıklarını desteklemektedir. Şu anda yürütülmekte olan Horizon 2020 optiTruck projesinde akıllı sistemler ve bulut teknolojileri kullanarak kamyon taşımacılığında yakıt sarfiyatının en az % 20 oranında azaltılması hedeflenmektedir. İstanbul Okan Üniversitesi bu projede gerçek zamanlı bir benzetim sistemi kurmuştur ve projede etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Yeni kabul edilen MODALES projesi de yine akıllı sistemler kullanımı ile araçlarda emisyonu en aza indirecek şekilde sürücü davranış özelliklerini en iyileştirmeyi hedeflemektedir.

UTAS’da yürütülen diğer bir proje de bir ana üretici için SAE 3 seviyesinde otonom sistem geliştirme projesidir.. Farklı projeler ile 2022 yılına kadar SAE 4 seviyesinde araç teknolojilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

2018 yılında birinde yürütücü, diğerinde ortak olarak kazanılan iki adet Rekabetçi Sektörler IPA II projesi tamamlandığında UTAS Avrupa’da da haberleşen ve otonom araç konusunda önemli merkezlerden birisi haline gelecektir. Bu projeler ile tüm paydaşların, araştırmacıların ve girişimcilerin açık inovasyon altyapısı ile akıllı ve otonom araç teknolojileri ve yazılımı geliştirebilmesi sağlanacak böylece ilgi teknoloji alanlarında mükemmeliyet ve hız sağlanabilecektir. Tüm ülkelerde bu alandaki çalışmalar kapsamlı olarak, büyük yatırımlar ile uzun senelerden beri geliştirilmektedir. Bu yarışmada ülkemizin yer alabilmesi için tüm uzmanların birlikte çalışması, doğru kümelerin oluşturulması ve yenilikçi açık İnovasyon yöntemleri kullanılması şarttır. İşte IPA II projeleri bu hedefe ulaşmak için çok önemli olacaktır.

Haberleşen ve otonom araç teknolojilerinde teknoloji geliştirebilecek, yazılım, donanım, büyük veri analizi, yapay zeka, bulut hesaplama gibi konularda çalışabilecek insan kaynağı da çok önemlidir. Bu alanlarda çalışabilecek uzman sayısı Avrupa’da da oldukça kısıtlıdır. İstanbul Okan Üniversitesi olarak ilgili lisans programları, özel Y.Lisans progamları, yurt dışındaki üniversiteler ile ilişkiler, Lisans ve Lisans sonrası öğrencilerin projelere katılımı ile bu alandaki insan kaynakları alt yapısının da güçlendirilmesi için önemli çalışmalar yürütülmektedir.

Kaynaklar :
[1]- McKinsey, 2016 “Automotive Revolution-Perspective towards 2030”
[2]- PwC,2016 “ Connected Car Report”
[3]- ERTRAC,2017, “Future Road Transport 2050” [4]- Okan Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi, 9 Aralık 2011, “Akıllı Ulaştırma Teknolojileri Calıştayı, Birinci Akıllı Ulaştırma Teknolojileri Stratejisi”